تولید بدون کارخانه یعنی چه؟

در این نوشتار به معرفی شیوه تولید بدون کارخانه (Factoryless Manufacturing)، مفهوم آن، زنجیره‌های ارزش جهانی، مزایا و نمونه‌های آن پرداخته‌ایم. کارشناسان از این شیوه با عنوان “پارادایم جدید در تولید جهانی” یاد می‌کنند که باعث ایجاد تحول در فرآیند تولید در سطح جهان شده است. آگاهی از این روش در راستای تحول کسب و کارهای ایرانی از اهمیت زیادی برخوردار است.

مقدمه و مفهوم

تولید بدون کارخانه یک مدل کسب‌وکار است که در آن شرکت‌ها تولید واقعی کالاها را به تولیدکنندگان ثالث، اغلب در خارج از کشور، واگذار می‌کنند و در عین حال کنترل طراحی، برندسازی و سایر جنبه‌های کارآفرینی را خودشان انجام می‌دهند. این مدل با تکامل زنجیره‌های ارزش جهانی به شهرت رسیده است و پیامدهای قابل توجهی برای تجارت بین‌المللی، اندازه‌گیری اقتصادی و راهبرد کسب‌وکار دارد.

تولیدکنندگان بدون کارخانه، که به عنوان تولیدکنندگان کالاهای بدون کارخانه نیز شناخته می‌شوند، بر طراحی، توسعه و بازاریابی محصولات تمرکز می‌کنند. آنها تولید فیزیکی را به تولیدکنندگان قراردادی تخصصی واگذار می‌کنند. این امر به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا از تخصص و مزایای هزینه‌ای تولیدکنندگان ثالث بهره‌مند شوند و در عین حال بر شایستگی‌های اصلی خود، مانند نوآوری، برندسازی و تعامل با مشتری تمرکز کنند.

زنجیره‌های ارزش جهانی 

ظهور زنجیره‌های ارزش جهانی (GVCs) رشد تولید بدون کارخانه را تسهیل کرده است. GVCها شامل تکه‌تکه شدن فرآیندهای تولید در کشورهای مختلف هستند که هر مرحله از تولید به محصول نهایی ارزش می‌بخشد. تولیدکنندگان بدون کارخانه نقش مهمی در GVCها ایفا می‌کنند و مراحل مختلف تولید را از تحقیق و توسعه تا بازاریابی و فروش یکپارچه می‌کنند.

چالش‌های اندازه‌گیری اقتصادی

تولید بدون کارخانه چالش‌هایی برای اندازه‌گیری اقتصادی سنتی ایجاد می‌کند. آمارهای تجاری متعارف اغلب ارزش افزوده دارایی‌های نامشهود، مانند طراحی و برندسازي، که جزء جدایی‌ناپذیر تولید بدون کارخانه هستند، را به درستی ثبت نمی‌کنند. در نتیجه، ارزش واقعی صادرات محصولات از تولیدکنندگان بدون کارخانه ممکن است کمتر از واقعیت برآورد شود. این امر منجر به درخواست‌هایی برای روش‌های جدید اندازه‌گیری تجارت و فعالیت اقتصادی شده است که سهم دارایی‌های نامشهود را در نظر بگیرند.

مزایای تولید بدون کارخانه

کارایی هزینه: با واگذاری تولید، شرکت‌ها می‌توانند سرمایه‌گذاری در تأسیسات تولیدی را کاهش دهند و از هزینه‌های تولید پایین‌تر در کشورهای دیگر بهره‌مند شوند.

تمرکز بر شایستگی‌های اصلی: شرکت‌ها می‌توانند بر نقاط قوت خود، مانند نوآوری، طراحی و بازاریابی تمرکز کنند و تولید را به شرکای تخصصی واگذار کنند.

انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری: تولید بدون کارخانه به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا تولید را به سرعت و بدون محدودیت‌های مالکیت تأسیسات تولیدی در پاسخ به تقاضای بازار افزایش یا کاهش دهند.

نمونه‌هایی از تولیدکنندگان بدون کارخانه

نمونه‌های برجسته‌ای از تولیدکنندگان بدون کارخانه شامل شرکت‌هایی مانند اپل (Apple) و نایک (Nike) هستند. اپل محصولات خود را طراحی و بازاریابی می‌کند اما برای تولید به تولیدکنندگان قراردادی مانند فاکسکان (Foxconn) متکی است. به طور مشابه، نایک بر طراحی و بازاریابی کفش‌های ورزشی و پوشاک خود تمرکز می‌کند و تولید را به تولیدکنندگان ثالث واگذار می‌کند.

نتیجه‌گیری

تولید بدون کارخانه نمایانگر تغییر قابل توجهی در نحوه تولید و تجارت کالاها در سطح جهانی است. با بهره‌گیری از مزایای زنجیره‌های ارزش جهانی و تمرکز بر شایستگی‌های اصلی، تولیدکنندگان بدون کارخانه می‌توانند نوآوری، کارایی و رشد را براي خود ايجاد كنند. با این حال، این مدل چالش‌هایی نيز برای اندازه‌گیری اقتصادی و آمارهای تجاری ایجاد می‌کند که نیاز به رویکردهای جدید برای ثبت ارزش کامل تولید بدون کارخانه دارد. اين شيوه بر اساس مدل‌هاي روش علمي نيز منطقي به نظر مي‌رسد.