كتابدار داده (Data Librarian)

بيان جزئيات مربوط به شغل كتابدار داده (Data Librarian) شامل نقش کتابدار داده، مهارت‌های اساسی برای کتابداران داده و تأثیر کتابداران داده در اين بخش از معرفي مشاغل مرتبط با كتابداري مدنظر بوده است. كليه علاقمندان به حوزه علم داده و افراد فعال در حيطه علم اطلاعات بويژه دانشجويان و دانش‌آموختگان مجموعه علم اطلاعات و دانش شناسي بايستي جهت قرار گرفتن در موقعيت حرفه‌اي يك كتابدار با عرصه كتابدار داده آشنايي داشته باشند.

---

مقدمه

در عصر تحول دیجیتال معاصر، نقش حرفه‌ای‌های اطلاعات به طرز چشمگیری تکامل یافته است. در میان این حرفه‌ای‌ها، کتابدار داده به عنوان یک شخصیت حیاتی شناخته می‌شود که شکاف بین مدیریت داده‌ها، فناوری و دسترسی کاربران را پُر می‌کند. این نوشته به بررسی نقش چندوجهی کتابداران داده، مهارت‌ها، مسئولیت‌ها و تأثیر آنها بر سازمان‌ها و جامعه، می‌پردازد.

---

نقش کتابدار داده

تعریف کتابدار داده

کتابدار داده به حرفه‌ای اطلاق می‌شود که بر روندهای تجسم و نقشه‌برداری داده‌ها، حفظ آنها از طریق ارتقای استانداردهای متا داده‌ها و برنامه‌های مدیریت داده، و استناد به داده‌ها تمرکز می‌کند. (منبع)

⊗ برخلاف کتابداران سنتی که عمدتاً با کتاب‌ها و سایر مواد فیزیکی سروکار دارند، کتابداران داده به طور گسترده‌ای با داده‌های دیجیتال کار می‌کنند و از دسترسی، دقت و قابلیت استفاده آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند. آن‌ها نقش مهمی در مؤسسات دانشگاهی، سازمان‌های پژوهشی، شرکت‌ها و نهادهای دولتی دارند.

---

مسئولیت‌های اصلی

مدیریت داده: کتابداران داده راهبردهايي برای جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و بازیابی داده‌ها توسعه داده و پیاده‌سازی می‌کنند. آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که داده‌ها به گونه‌ای سازماندهی شده‌اند که نیازهای سازمانشان را برآورده می‌کنند و بر بهترین شیوه‌ها و استانداردها منطبق هستند.

نگهداری داده: نگهداری مداوم يكي از وظايف كتابدار داده (Data Librarian) است، اطمینان از این که آن‌ها مرتبط، دقیق و به‌روز هستند. کتابداران داده با انجام تنظيمات لازم و ارزيابي كيفيت از مجموعه‌های داده نگهداری می‌کنند.

ایجاد متاداده: ایجاد متاداده (metadata) دقیق برای کشف و استفاده مجدد از داده‌ها ضروری است. کتابداران داده به مجموعه‌ها متاداده اختصاص می‌دهند تا به راحتی قابل جستجو و قابل فهم باشند.

اشتراک و حفظ داده‌ها: اطمینان از دسترسی بلندمدت به داده‌ها یک مسئولیت کلیدی است. کتابداران داده راهبردهاي حفظ آن‌ها را پیاده‌سازی کرده و اشتراک داده‌ها را در داخل و خارج از سازمان تسهیل می‌کنند.

پشتیبانی و آموزش کاربران: كتابداران داده به کاربران پشتیبانی و آموزش لازم را ارائه می‌دهند، به آن‌ها کمک می‌کنند تا داده‌ها را درک کرده و به طور مؤثر از آن‌ها استفاده کنند. برگزاری کارگاه‌ها، ایجاد راهنماها و ارائه مشاوره‌های یک‌به‌یک از جمله اين موارد هستند.

توسعه سیاست‌ها: کتابداران داده اغلب در توسعه سیاست‌ها و رویه‌های داده شرکت می‌کنند تا اطمینان حاصل شود که با استانداردهای قانونی، اخلاقی و نهادی سازگار هستند.

---

مهارت‌های اساسی کتابداران داده

تسلط فنی

کتابداران داده نیاز به پایه قوی در فناوری اطلاعات دارند. داشتن دانش پایگاه‌داده‌ها، زبان‌های برنامه‌نویسی (مانند SQL، پایتون و R) و ابزارهای تجسم داده از جمله آنهاست؛ ضمناً آشنایی با سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مدیریت داده نیز ضروری است.

مهارت‌های تحلیلی

توانایی تحلیل و تفسیر داده‌ها براي كتابدار داده (Data Librarian) ضروری است. کتابداران داده باید قادر به ارزیابی کیفیت داده‌ها، شناسایی روندها و اتخاذ تصمیمات آگاهانه بر اساس تحلیل‌هایشان باشند.

مهارت‌های ارتباطی

ارتباط مؤثر برای این ايفاي اين نقش بسيار مهم است. کتابداران داده باید قادر به انتقال اطلاعات پیچیده به شكل نوشتاري يا شفاهي به شیوه‌ای روشن و قابل فهم باشند. آن‌ها اغلب به عنوان پل ارتباطی بین ذینفعان فنی و غیر فنی عمل می‌کنند.

مهارت‌های سازمانی

مدیریت حجم بالای داده‌ها نیاز به مهارت‌های سازمانی عالی دارد. کتابداران داده باید در انجام چند کار هم‌زمان، اولویت‌بندی وظایف و مدیریت زمان به‌طور کارآمد مهارت داشته باشند تا از اداره مؤثر تمامی جنبه‌های مدیریت داده‌ها برآيند.

توانایی‌های حل مسئله

مدیریت داده‌ها اغلب شامل برخورد با مسائل و چالش‌های غیرمنتظره است. کتابداران داده باید در پیدا کردن راه‌حل‌ها و منابع خلاقانه برای مشکلات مرتبط توانمند باشند.

---

تأثیر کتابداران داده

تقویت پژوهش و نوآوری

کتابداران داده نقش محوری در زيست بوم پژوهشی ایفا می‌کنند. با اطمینان از این که داده‌ها به خوبی مدیریت شده و قابل دسترسی هستند، آن‌ها انجام پژوهش با کیفیت بالا و نوآوری را تسهیل می‌کنند. پژوهشگران می‌توانند به مجموعه‌ داده‌های انتخاب شده شده تکیه کنند تا مطالعات خود را انجام دهند و به نتایج قابل اطمینان و تاثیرگذار دست یابند.

پشتیبانی از تصمیم‌گیری

در زيست بوم شرکتی و دولتی نيز، کتابداران داده پشتیبانی حیاتی لازم برای ايفاي تصمیم‌گیری مبتنی بر داده را مقدور مي‌سازند. آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که تصمیم‌گیرندگان به داده‌های دقیق و مرتبط دسترسی دارند، که برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه ضروری است.

ترویج سواد داده

کتابداران داده به توسعه سواد داده در سازمان‌ها و جوامع کمک می‌کنند. با ارائه آموزش و منابع لازم، آن‌ها افراد را قادر می‌سازند که داده‌ها را درک کرده و به طور مؤثر از آنها استفاده کنند، که منجر به افزايش سطح آگاهي و مشارکت‌پذیري در جوامع خواهد شد.

اطمینان از استفاده اخلاقی از داده‌ها

اخلاق و حریم خصوصی داده‌ها نگرانی‌های عمده در عصر دیجیتال هستند. کتابداران داده از شیوه‌های اخلاقی اشاعه داده‌ها حمایت می‌کنند و اطمینان حاصل می‌کنند که داده‌ها به طور مسئولانه و مطابق با استانداردهای قانونی و اخلاقی استفاده می‌شوند. آن‌ها به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا در پیچیدگی‌های قوانین و مقررات حریم خصوصی داده‌ها حرکت کنند.

---

نتیجه‌گیری

نقش کتابدار داده در دنیای داده‌محور امروز غیرقابل جایگزین است. به عنوان نگهبانان اطلاعات دیجیتال، آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که داده‌ها به طور مؤثر مدیریت می‌شوند، قابل دسترس باقی می‌مانند و به طور اخلاقی استفاده می‌شوند. تخصص آن‌ها از پژوهش، نوآوری، تصمیم‌گیری و سواد داده حمایت می‌کند و آن‌ها را به مشارکت‌کنندگان حیاتی در موفقیت سازمان‌ها و بهبود جامعه تبدیل می‌کند. با ادامه رشد حجم و پیچیدگی داده‌ها، اهمیت کتابداران داده افزایش خواهد یافت و جایگاه آن‌ها به عنوان بازیگران کلیدی در چشم‌انداز دیجیتال تحکیم خواهد يافت.

---

منابع:

Khan, H.R., & Du, Y. (2017). What is a Data Librarian?: A Content Analysis of Job Advertisements for Data Librarians in the United States Academic Libraries.

The future for numeric data services. (2011). In Elsevier eBooks (pp. 161–171). https://doi.org/10.1016/b978-1-84334-580-0.50006-7

What is Data Librarian | IGI Global. (n.d.). https://www.igi-global.com/dictionary/data-librarian/75334