زبانهاي كشور ايران

ایران کشوری در قاره آسیا است که 85,029,000 نفر جمعیت دارد و میزبان 66 زبان بومی زنده (living indigenous) است. یکی از این زبان‌ها، فارسی ایرانی (Iranian Persian) به زبان رسمی جمهوري اسلامي ايران است. علاوه بر این، 13 زبان زنده غیربومی (living non-indigenous) نیز در کشور رایج هست. در آموزش رسمی، از 2 زبان بومی به عنوان زبان‌های آموزشی استفاده می‌شود. در ادامه به بررسي زبانهاي كشور ايران خواهيم پرداخت.

موقعيت و جمعيت

كشور ايران با نام رسمي جمهوري اسلامي ايران در منطقه غرب آسيا قرار گرفته و در تصوير زير موقعيت اين كشور قابل مشاهده است.

بر اساس اطلاعات جمعيت شناختي (تيرماه 1403) براي اين كشور اطلاعات زير ارائه شده است:

جمعيت: 85,029,000 نفر

زبانهاي زنده: 66 زبان

نرخ سواد: 86 درصد

شاخص حيات زبانهاي ايران

بر اساس نمودار ارائه شده در اطلس جهاني زبانها، وضعيت شاخص حيات زبانها در اين كشور به شرح زير است:

همانطور كه در نمودار زبانهاي كشور ايران مشخص شده است، 5 زبان در شاخص نهادينه شده (institutional)، 21 زبان در وضعيت پايدار (stable)، 40 زبان در حالت (Endangered) قرار گرفته و خوشبختانه زبان منقرض شده وجود دارد.

فهرست زبانهاي كشور ايران

در ادامه فهرست كامل اين زبانها مشخص شده است. سه حرف ابتداي هر رديف كد اختصاصي آن زبان و نام بعد از فصل تيره، عنوان رسمي آن زبان هست.

avd – Alviri-Vidari
hye – Armenian
atn – Ashtiani
ave – Avestan
bqi – Bakhtiâri
bsg – Bashkardi
ckb – Central Kurdish
myz – Classical Mandaic
def – Dezfuli
esh – Eshtehardi
gzi – Gazi
glk – Gilaki
goz – Gozarkhani
hac – Gurani
hrz – Harzani
huy – Hulaulá
pes – Iranian Persian
psc – Iranian Sign Language
xkp – Kabatei
xkj – Kajali
kgn – Karingani
qxq – Kashkay
klj – Khalaj
auz – Khorasan Arabic
kmz – Khorasani Turkish
xkc – Kho’ini
kfm – Khunsari
okh – Koresh-e Rostam
ktl – Koroshi
lki – Laki
zum – Laraki
lrl – Lari
lsa – Lasgerdi
vmh – Maraghei
mzn – Mazandarani
acm – Mesopotamian Arabic
ntz – Natanzi
nyq – Nayini
mid – Neo-Mandaic
kmr – Northern Kurdish
lrc – Northern Luri
prd – Parsi-Dari
rat – Razajerdi
rdb – Rudbari
sgr – Sangisari
smy – Semnani
syn – Senaya
srz – Shahmirzadi
shm – Shahrudi
ssh – Shihhi Arabic
siy – Sivandi
soj – Soi
sqo – Sorkhei
azb – South Azerbaijani
bcc – Southern Balochi
sdh – Southern Kurdish
luz – Southern Luri
pbt – Southern Pashto
fay – Southwestern Fars
tks – Takestani
tly – Talysh
tuk – Turkmen
tov – Upper Taromi
vaf – Vafsi
bgn – Western Balochi
gbz – Zoroastrian Dari

خانواده‌هاي زباني

هر يك از زبانهاي رايج در كشور ايران ممكن است متعلق به يك يا چند خانواده زباني مختلف باشند، در فهرست زير وضعيت تعلق هر زبان به خانواده‌هاي زباني را نشان داده‌ايم.

همانطور كه در نمودار خانواده زبانهاي كشور ايران (تير 1403) مشاهده مي‌شود، 53 زبان به خانواده هند و اروپايي (Indo-European)، 7 زبان متعلق به زبان آفر و آسيايي (Afro-Asiatic)، 5 زبان متعلق به خانواده زبانهاي تركي (Turkic) و يك زبان در خانواده زبانهاي اشاره (Sign language) قرار دارد.

كنوانسيون‌هاي سياست زباني

ایران کنوانسیون‌های بین‌المللی زیر را که به حقوق زبان‌های بومی می‌پردازند، پذیرفته است.

CDE (1968)
CSICH (2006)
ICCPR (1975)
UNCRPD (2009)
UNDRIP (2007)

زبانهاي ايراني به دليل اهميت ذاتي خود در مطالب آينده به طور جامع مورد بررسي قرار خواهند گرفت.