زبانهای در معرض خطر جهان

ارائه تعریفی از زبانهای در معرض خطر، تعداد و درصد آن در سطح جهان، ویژگیها و تفاوت‌های آنها با سایر زبانها و مثال‌هایی برای آن در این نوشتار مدنظر بوده است. پرداختن به این اصطلاح از این جهت که طیف قابل توجهی از زبان‌های جهان را در بر می‌گیرد بسیار حائز اهمیت است؛ آشنایی با آن برای کلیه فعالان حوزه زبان و زبانشناسی بویژه سیاست‌گذاران این عرصه مانند فرهنگستان زبان و ادب فارسی حیاتی است.

زبان در معرض خطر یعنی چه؟

زمانی یک زبان در خطر انقراض قرار می گیرد که گویشوران آن شروع به آموزش و صحبت با زبان غالب دیگری به کودکان خود کنند.

زبان‌های در معرض خطر (endangered languages) یکی از نگرانی‌های مهم در زمینه زبان‌شناسی و حفظ فرهنگ‌ها هستند. بر اساس اطلاعات پایگاه اطلاع رسانی Ethnologue، که یک منبع معتبر درباره زبان‌های جهان است، در حال حاضر ۷,۱۶۴ زبان در جهان استفاده می‌شود اما از این تعداد، 3045 زبان در گروه در معرض خطر قرار دارند. بر اساس شاخص حيات زبانها این حال یک مرگ پیش از انقراض (extinct) یک زبان تلقی می‌شود.

با این حال، همین تعداد زبان نیز به دلیل ماهیت پویا و تغییرات مداوم زبان‌ها و چشم‌اندازهای اجتماعی و سیاسی که بر جوامع زبانی تأثیر می‌گذارد، در حال تغییر است. به طور نگران‌کننده‌ای، حدود ۴۰٪ از کل زبان‌های جهان در معرض خطر هستند، به این معنی که کمتر از ۱,۰۰۰ گویشور دارند و در خطر ناپدید شدن کامل هستند. در معرض خطر قرار گرفتن یک زبان معمولاً زمانی آغاز می‌شود که گویشوران آن اغلب به دلایل اقتصادی-اجتماعی شروع به ترجیح دادن زبانی غالب‌تر می‌کنند. این تغییر معمولاً منجر می‌شود که نسل‌های جوان‌تر زبان در معرض خطر را یاد نگیرند در نتیجه باعث کاهش استفاده و انتقال آن خواهند شد. از بین رفتن یک زبان نه تنها به معنای ناپدید شدن یک ابزار ارتباطی است بلکه به معنای از بین رفتن میراث فرهنگی، دانش سنتی و هویت یک جامعه است.

وضعیت جهانی

همانطور که اشاره شد، شوربختانه 3045 زبان از مجموع 7164 زبان زنده جهان در معرض خطر قرار دارند که این عدد معادل 40 درصد کل زبان‌های مردم جهان است. در نقشه زیر درصد زبان‌های بومی در معرض خطر را بر حسب کشور مربوطه ملاحظه می‌کنید.

این آمار نگران کننده نشان از کاهش چشم‌گیر توجه به زبان‌های بومی از یک سو و غلبه زبان میانجی Lingua Franca مانند انگلیسی، عربی، اسپانیایی و … داشته است. در نقش پراکندگی بالا، وضعیت کشورهای آفریقایی بویژه جنوب این قاره و همچنین کشورهای جنوب و غرب آسیا در زمینه زبانهای در معرض خطر مطلوب نیست. در نمودار زیر نیز درصد هر کدام از گروه‌های زبانی شامل زبان‌های نهادینه شده (institutional)، زبان‌های پایدار (stable) و زبان‌های در معرض خطر (endangered languages) آورده شده است.

این نمودار نیز نشان می‌دهد که بیش از 40 درصد زبان‌های جهان در معرض خطر هستند. این زبان‌ها در سطح جهان پراکنده شده‌اند به نحوی که نقشه پراکندگی زبانهای در معرض خطر در جهان که در زیر درج شده است این پراکندگی را نشان می‌دهد.

تلاش‌ها ​مراکز فرهنگی و ادبی در احیای زبان‌های در معرض خطر بسیار حیاتی است. سازمان‌هایی مانند Ethnologue و SIL International نقش محوری در شناسایی، دسته‌بندی و ارائه منابع برای این زبان‌ها دارند. آنها بینش‌های دقیقی در مورد وضعیت زبان‌های در معرض خطر ارائه می‌دهند و به زبان‌شناسان، محققان و سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا راهبردهایی برای حفظ و احیای این زبان‌ها اجرا کنند. با حمایت از این تلاش‌ها، ما به حفظ تنوع زبانی جهان که به اندازه تنوع زیستی برای طبیعت مهم است، کمک می‌کنیم.