توانایی درک مطلب در کودکان
در ادامه مهارتهاي تقويت كودكان و نوجوانان، در اين نوشتار به تحليل و توسعه توانایی درک مطلب در کودکان بر اساس رده سني خواهيم پرداخت. آگاهي نسبت به اين موارد به پدران، مادران و معلمان اين امكان را خواهد داد كه ضمن تقويت مهارت خواندن و درك متون در كودكان و نوجوانان، از اُفت تحصيلي و كاهش علاقه به علم آموزي در سنين بالاتر جلوگيري كنند.
فهرست مطالب
مقدمه
درک مطلب یکی از مهارت‌های اساسی و زمینه‌ساز موفقیت تحصیلی و یادگیری مادام‌العمر کودکان و نوجوانان است. این مهارت شامل توانایی فهمیدن، تفسیر و تعامل با متون نوشته شده بوده و برای یادگیری در تمام دروس ضروری است. توسعه مهارت‌های قوی درک مطلب در کودکان و نوجوانان یک فرآیند تدریجی هست که عوامل شناختی، زبانی و اجتماعی مختلفی را شامل می‌شود. توانایی درک مطلب در کودکان شكل دهنده آينده شخصي و شغلي آنان خواهد بود.
مراحل توسعه درک مطلب
ابتداي کودکی (۰-۵ سال)
⇐ توسعه شنیداری و واژگان: در ابتداي کودکی، کودکان عمدتاً از طریق شنیدن، زبان یاد می‌گیرند. خواندن کتاب‌های داستان برای کودکان به آنها کمک می‌کند تا واژگان خود را گسترش دهند، ساختار جملات را درک كرده و الگوهای زبان را بشناسند.
⇐ قصه‌گویی و کتاب‌های تصویری: کتاب‌های تصویری ساده و جلسات قصه‌گویی ابزارهای موثری برای تقویت مهارت‌های درک مطلب هستند. کودکان یاد می‌گیرند که کلمات را با تصاویر مرتبط کنند و عناصر اساسی داستان مانند شخصیت‌ها، مکان‌ها و رویدادها را درک نمايند.
⇐ خواندن تعاملی: درگیر کردن کودکان در خواندن تعاملی با پرسیدن سوالات در مورد داستان و تشویق آنها به پیش‌بینی آنچه در آینده اتفاق می‌افتد، تفکر انتقادی و درک مطلب را در آنها تقویت خواهد كرد.
پيش دبستاني و ابتدايي (۵-۷ سال)
⇐ آواشناسی و تشخیص کلمات: در این مرحله، کودکان یاد می‌گیرند که کلمات را از طریق آواشناسی، که رابطه بین حروف و صداها است، رمزگشایی کنند. تشخیص کلمات نیز تاکید می‌شود و به کودکان اجازه می‌دهد تا متون ساده را روان‌تر بخوانند.
⇐ خواندن جملات و داستان‌های ساده: کودکان شروع به خواندن جملات ساده و داستان‌های کوتاه می‌کنند. درک ایده اصلی و یادآوری جزئیات خاص از این متون مهارت‌های مهم درک مطلبی هستند که در این مرحله توسعه می‌یابند.
⇐ بازگویی و خلاصه‌نویسی: بازگویی داستان‌ها با کلمات خود و خلاصه‌نویسی آنچه خوانده‌اند به تقویت درک مطلب و اطمینان از درک عناصر اساسی متن کمک می‌کند.
میانه كودكي (۷-۹ سال)
⇐ روان‌خوانی و بیان: روان‌خوانی که شامل خواندن با سرعت، دقت و بیان صحیح است، به کانون توجه در اين دوره تبدیل می‌شود. خواندن روان به طور زيادي با درک بهتر متن مرتبط است زیرا به کودکان اجازه می‌دهد تا به جای رمزگشایی کلمات بر درک متن تمرکز کنند.
⇐ پیچیدگی بیشتر متون: کودکان با متون پیچیده‌تری مواجه می‌شوند که نیاز به مهارت‌های تفکر سطح بالا دارد. آنها یاد می‌گیرند که ایده اصلی را شناسایی كرده، نتیجه‌گیری نموده و ترتیب رویدادها را درک کنند.
⇐ پرسش و پیش‌بینی: پرسیدن سوالات در مورد متن و پیش‌بینی کردن، راهبردهایی هستند که درک مطلب را افزایش می‌دهند. تشویق کودکان به پرسیدن سوالاتی مانند “چرا”، “چگونه” و “اگر چه” به تعمیق درک آنها از متن کمک می‌کند.
دوره دوم ابتدايي (۹-۱۲ سال)
⇐ تفکر انتقادی و تحلیل: با رشد کودکان، توانایی آنها در تفکر انتقادی نسبت به متون بهبود می‌یابد. آنها یاد می‌گیرند که انگیزه‌های شخصیت‌ها را تحلیل كرده، مضامین را درک نموده و هدف نویسنده را ارزیابی کنند.
⇐ مقایسه و تضاد: مقایسه و تضاد متون، شخصیت‌ها یا رویدادهای مختلف در یک متن به کودکان کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از آنچه می‌خوانند به دست آورند.
⇐ خلاصه‌نویسی و ترکیب: خلاصه‌نویسی متون طولانی‌تر و ترکیب اطلاعات از منابع متعدد، مهارت‌های پیشرفته‌ای هستند که در این مرحله بیشتر نمایان می‌شوند.
نوجوانی (۱۲-۱۸ سال)
⇐ متون و ژانرهای پیشرفته: نوجوانان با طیف گسترده‌ای از متون و گونه‌هاي علمي و ادبي، از جمله داستانی، غیر داستانی، شعر و متون اطلاعاتی پیچیده‌تر مواجه می‌شوند.
⇐ تفسیر زبان تصویری: درک استعاره‌ها، تشبیه‌ها و سایر عناصر زبان تصویری برای تحليل ادبیات ضروری است.
⇐ ارزیابی انتقادی و استدلال: توسعه توانایی ارزیابی انتقادی متون و شكل‌دهي به استدلال‌های خوب پشتیبانی شده مهارتی کلیدی برای موفقیت تحصیلی و شهروندی آنها خواهد بود.
راهبردهایی برای تقویت درک مطلب
براي توانایی درک مطلب در کودکان و تقويت آن در كودكان و نوجوانان موارد زير مي‌تواند راهگشا باشد:
⇐ خواندن بلند: خواندن بلند برای کودکان، صرف نظر از سن آنها، روشی موثر برای مدل‌سازی خواندن روان و معرفی واژگان و مفاهیم جدید است.
⇐ بحث و گفتگو: درگیر شدن در بحث‌های مرتبط با متن، کودکان را تشویق می‌کند که عمیق فکر كرده و افکار خود را بیان کنند. سوالات باز نيز تفکر انتقادی و درک مطلب را تحریک می‌کنند.
⇐ سازمان‌دهنده‌های گرافیکی: ابزارهایی مانند نقشه‌های داستان، نمودارها و شبكه‌هاي مفهومی، به کودکان کمک می‌کنند تا افکار خود را سازمان‌دهی كرده و روابط درون متن را تجسم کنند.
⇐ حاشیه‌نویسی متون: آموزش کودکان از طريق برجسته‌سازی یا یادداشت‌برداری هنگام خواندن می‌تواند به آنها کمک کند تا اطلاعات مهم را پیگیری كرده و درک خود از متن را شفاف کنند.
⇐ تشویق به خواندن مستقل: فراهم کردن دسترسی به کتاب‌های متنوع از جمله تهيه كتابخانه شخصي براي آنان، عضويت در كتابخانه و حضور در رويدادهاي كتابخواني باعث تشویق به خواندن مستقل در کودکان شده و مهارت‌های درک مطلب آنها را بهبود مي‌بخشد.
نتیجه‌گیری
درک مطلب یک مهارت پیچیده است که با تمرین مداوم و راهبردهای موثر در طول زمان توسعه می‌یابد. با پرورش علاقه به خواندن و فراهم کردن محیط‌های حمایتی، والدین، معلمان و مراقبان می‌توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت‌های درک مطلب خود را توسعه دهند. این مهارت‌ها نه تنها برای موفقیت تحصیلی ضروری هستند، بلکه برای تبدیل شدن به متفکران انتقادی آگاه که می‌توانند با اعتماد به نفس در جهان حضور داشته باشند نیز اهمیت دارند.
