کتاب کلیات فیض کاشانی

دودمان فیض: خاندان فیض عموماً از علما و دانشمندان صاحب نام و ذیشرف کاشان بودند ، بویژه جدش شاه محمود، پدرش شاه مرتضی و بردارانش مولی محمد معروف به نورالدین و مولی عبدالغفور و فرزندان آنها محمد هادی بن نور الدین و محمد مؤمن عبد الغفور و فرزند خود فیض مولی محمد ملقب بعلم الهدی همگی دارای مقام عالی و منصب صاحب جاهی بودند که تألیفات وتصنیفات نفیسی داشته اند.

اساتید فیض: ملا محسن فیض پس از اتمام تحصیلات و فرا گرفتن مبانی علوم در قم بمنظور استفاضه از محضر سید ماجد بن سیدهاشم بحرانی به شیراز رفت و به فرا گرفتن علوم نقلی پرداخت همچنین بمنظور کسب فیض و استفاده بیشتر در زمره تلامیذ دانشمند گرانقد ملاصدرا درآمد و به فراگرفتن فلسفه و علم معقول پرداخت و نیز از محضر علمائی چون شیخ سلیمان ماحوزی، ملا محمد طاهر قمی مولی صالح مازندرانی شیخ بهائی و مولی خلیل قزوینی و شیخ محمد فرزند صاحب معالم خوشه چینی کرد و سرانجام با کسب اجازه روایت از این بزرگوران صاحب کسوت شد.

شاگرادن فیض: فیض در طول زندگی خویش شاگردان متعددی داشته که گروهی از آنان خود از علما و دانشمندان بزرگ ایران محسوب میشوند و از آن دست میتوان مولی ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی مؤلف تفسیر مرأت الانوار و علامه مجلسی صاحب بحار الانوار و سید نعمت الله جزایری مؤلف انوار النعمانیه را نامبرد که از او اجازه روایت داشته اند.

افکار فیض: افکار فیض را میتوان در چند موضوع کلی خلاصه کرد که پایه و بنیان تمامی آرا و عقاید اوست:

♥ او مانند گروه کثیری از دانشمندان با طایفه اصولیان مخالفت میورزیده و خود اخباری بوده است تا حدی که مورد حمله برخی از علما و فقها منجمله شیخ احمد احسانی که او را اخباری صرف میدانست واقع شده است.
♥ در فلسفه و کلام آراء فیض منطبق و موافق با عقاید استادش ملا صدر است و بهمین جهت میتوان فیض را یکی از فلاسفه بزرگ و صاحب نظر اسلامی دانست.
♥ بر اساس پیروی از عقاید ملاصدرا و تأثر از فلسفه اشراق، فیض به عرفان و مقامات تصوف توجه خاص مبذول داشته ولی در عین حال از رعایت اصول دین و اجرای فرامین مذهبی غافل نبوده و در همه حال به توصیه زهد و تقوی و دل کندن از دنیای فانی و پرداختن به اموری که موجب رستگاری در سرای باقی است دست یازیده ، بهمین لحاظ میتوان فیض را از جمله زهاد در نظر گرفت.

آثار ملا محسن فیض کاشانی:

کتاب کلیات فیض کاشانی نگاهی نیز به آثار این عارف و شاعر فرزانه داشته است که در ادامه آمده است:

آثار فیض گنجینه ایست که کتابخانه ادب فارسی و علوم اسلامی را تا حد قابل توجهی باور کرده است و بنا به قول محدث جزائری و صاحب قصص العماء آثار فیض تا حدود دویست مجلد برآورد گردیده است لکن آنچه که در کتب رجال و تراجم احوال بزرگان مذکور است از صدوسی مجلد تجاوز نمیکند ، آثار فیض را تنکابنی در قصص العماء حدود هفتاد مجلد و حاج شیخ عباسی قمی در فوائد الرضویه قریب صد مجلد و مدرس تبریزی در ریحانه الادب بالغ بر صدو بیست مجلد نام برده اند، اهم تألیفات فیض عبارتند از ابوب الجنان (مؤلف) به سال ۱۰۵۵ هـ ق) تفسیر صافی ، تفسیر اصفی ، کتاب وافى در شرح کافی، شافی، مفاتیح، محجه البیضاء (در رساله اسرار الصلوه، علم الیقین در اصول دین تشریح (در هیئت) سفینه النجاه، شرح صحیفه سجادیه ترجمه الصلوه (بفارسی) ترجمه طهارت (بفارسی) ترجمه عقاید (بفارسی)، فهرست علوم و دیوان اشعار.
هدایت در مجمع الفصحاء تعداد اشعار فیض را شش الی هفت هزار بیت نوشته لکن در برخی از نسخ موجود تعداد آیات او بر سیزده هزار بیت بالغ میشود . وفات فیض به سال ۱۰۹۰ هـ ق . اتفاق افتاده و مدفن او در کاشان در مقبره ای بنام کرامت یا کرامات واقع است.

نمونه اشعار دیوان فیض کاشانی:

قومی که ره راست گزیدند، رسیدند / ما در غم تحصیل ره راست خمیدیم

هر که با علم و دانش است قرین / در جهان نامدار می‌باشد

خوشا آن کو دلش شد از جهان سرد / گذشت از هر هوس، ترک هوا کرد

کتاب کلیات فیض کاشانی حاوی اشعار بسیار ارزنده و دل‌انگیزی است که در عین زیبایی شعری، حاوی نکات اخلاقی و تعلیمی فراوانی هست که نشان از تبحر ملامحسن در مباحث ادبی و دینی دارد.