ثبت اختراع (patent) چيست؟
در مطلب امروز به موضوع مهم ثبت اختراع (patent)، مفهوم، انواع، فرآيند ثبت، اهميت و چالش‌هاي آن پرداخته‌ايم. در دنيايي كه اساس آن را نوآوري شكل داده است، شناخت مقوله ثبت اختراع اهميت بسيار زيادي دارد.
ثبت اختراع‌ها جنبه‌ای حیاتی از قانون مالکیت فکری هستند که به مخترعان برای اختراعاتشان حقوق انحصاری می‌دهند. این مطلب به جزئیات ثبت اختراع، اهمیت آنها و فرآیند دریافت آنها می‌پردازد.
فهرست مطالب
ثبت اختراع چیست؟
ثبت اختراع یک حق قانونی است که به مخترع اعطا می‌شود و به او حقوق انحصاری برای ساخت، استفاده و فروش اختراعش برای یک دوره مشخص، معمولاً ۲۰ سال، می‌دهد1. این حق دیگران را از ساخت، استفاده یا فروش اختراع بدون اجازه منع می‌کند. ثبت اختراع‌ها توسط دفاتر ملی ثبت اختراع، مانند دفتر ثبت اختراع و علامت تجاری ایالات متحده (USPTO) یا دفتر ثبت اختراع اروپا (European Patent Office) يا EPO اعطا می‌شوند.
به طور كلي، ثبت اختراع بايد داراي سه ويژگي ذاتي زير باشد كه بتوان آن را به ثبت رساند:
- نوآوری (inventiveness)
- تازگی (novelty)
- سودمندی (utility)
ثبت اختراع بايستي در محل ثبت شده بديع و بدون تكرار باشد (اصل نوآوري)، داراي جنبه ابتكاري قابل اثبات باشد (اصل تازگي) و همچنين بتوان آن را به محصول يا فرآيند صنعتي تبديل نمود.
انواع ثبت اختراع‌ها
از جنبه‌هاي مختلف مي‌توان ثبت اختراع را به انواع گوناگوني تقسيم بندي كرد اما به طور سنتي سه دسته اساسي براي آنها قابل تصور هستيم:
- ثبت اختراع‌های کاربردی
- ثبت اختراع‌های طراحی
- ثبت اختراع‌های گیاهی
۱. ثبت اختراع‌های کاربردی: این‌ها رایج‌ترین نوع هستند و اختراعات یا کشفیات جدید و مفید، از جمله فرآیندها، ماشین‌ها و ترکیبات ماده را پوشش می‌دهند.
۲. ثبت اختراع‌های طراحی: این‌ها از ویژگی‌های بصری منحصر به فرد یک آیتم تولیدی محافظت می‌کنند.
۳. ثبت اختراع‌های گیاهی: این‌ها برای انواع جدید و متمایز گیاهانی که به صورت غير لقاح تکثیر شده‌اند، اعطا می‌شوند.
فرآیند درخواست ثبت اختراع
هر كدام از كشورها و مراكز مختلف در جهان، رويه از پيش تعيين شده و خاص خود را براي درخواست ثبت دارند؛ اما به طور معمول مي‌توان فرآيند عمومي زير را در اين كار متصور شد:
۱. تحقیق: قبل از درخواست، انجام یک جستجوی کامل برای اطمینان از جدید بودن اختراع و عدم ثبت اختراع بودن آن ضروری است.
۲. آماده‌سازی اختراع: تهیه یک توصیف دقیق از اختراع، از جمله نقشه‌ها و ادعاهایی که دامنه حفاظت ثبت اختراع را تعریف می‌کنند.
۳. ثبت درخواست: ارسال درخواست به دفتر ثبت اختراع مربوطه بايد داده شود. این كار مي‌تواند یک فرآیند پیچیده باشد که اغلب نیاز به کمک یک مشاور ثبتي دارد.
۴. بررسی طرح: دفتر ثبت اختراع درخواست را بررسی كرده و اطمینان حاصل مي‌كند که تمام الزامات قانونی و شرايط لازم را دارد. در اين مرحله ممكن است نياز به مكاتبه بين كارشناس و متقاضي باشد.
۵. اعطاي گواهي: اگر درخواست تأیید شود، ثبت اختراع اعطا می‌شود و مخترع حقوق انحصاری برای اختراع را به دست می‌آورد.
اهمیت ثبت اختراع‌ها
با توجه به رقابت شديد و امكان كپي‌برداري غيرمجاز از ايده يا محصول، ثبت اختراع براي اشخاص و شركت‌ها اهميت بسيار زيادي دارد؛ در ادامه به برخي از اين موارد اشاره كرده‌ايم:
حفاظت: ثبت اختراع‌ها از استفاده غیرمجاز از اختراعات افراد محافظت می‌کنند و به آنها اجازه می‌دهند از نوآوری‌هایشان بهره‌برداری کنند.
انگیزه: آنها انگیزه‌ای برای نوآوری فراهم می‌کنند و به مخترعان حقوق انحصاری می‌دهند.
رشد اقتصادی: ثبت اختراع‌ها با تشویق تحقیق و توسعه و تقویت رقابت، به رشد اقتصادی کمک می‌کنند.
افشای عمومی: در ازای حقوق ثبت اختراع، مخترعان باید اختراعاتشان را به صورت عمومی افشا کنند و به دانش جمعی کمک کرده و محرك نوآوری‌های بیشتر باشند.
چالش‌های سیستم ثبت اختراع
بي‌ترديد همانند ساير اقدامات حقوقي و حفاظتي، ثبت اختراع (patent) نيز با چالش‌هايي روبروست:
۱. هزینه: دریافت و نگهداری ثبت اختراع می‌تواند گران تمام شود. دسترسی به آنها برای مخترعان فردی و کسب‌وکارهای کوچک محدود است.
۲. پیچیدگی: فرآیند درخواست ثبت اختراع پیچیده و زمان‌بر است.
۳. اجرای حقوق: اجرای حقوق ثبت اختراع می‌تواند به ویژه در موارد نقض بین‌المللی، چالش‌برانگیز و پرهزینه باشد.
آینده ثبت اختراع‌ها
با پیشرفت فناوری، سیستم ثبت اختراع باید با چالش‌های جدیدی مانند ظهور هوش مصنوعی و بیوتکنولوژی سازگار شود. اطمینان از اینکه سیستم ثبت اختراع عادلانه، قابل دسترس و مؤثر باقی می‌ماند برای ادامه نوآوری و رشد اقتصادی حیاتی است.
