تاریخچه مختصر زبان عبری
در این نوشتار با تاریخچه مختصر زبان عبری آشنا خواهیم شد؛ زبانی که برای ساکنان خاورمیانه و بویژه ادیان آسمانی از اهمیت فراوانی برخوردار است. موقعیت خاص منطقه‌ای که در این زبان در آن صحبت می‌شود و شیوه تعامل کشورهای مختلف بویژه مسلمانان جهان با رژیم اسرائیل این اهیمت را دو چندان کرده است.
تاریخ زبان عبری داستانی شگفت‌انگیز از پایداری، تحول و احیا است. در طول هزاران سال، زبان عبری تغییرات چشمگیری را پشت سر گذاشته و تحت تأثیر نیروهای دینی، سیاسی و فرهنگی شکل گرفته است. از اولین استفاده آن در متون باستانی تا احیای آن به عنوان زبانی مدرن و زنده در اسرائیل، سفر عبری بازتابی از هویت پایدار مردم یهود است. در اینجا به بررسی ریشه‌ها، توسعه تاریخی، چالش‌ها و احیای نهایی آن می‌پردازیم.
فهرست مطالب
ادوار تاریخی زبان عبری
پیدایش و عبری کتاب مقدس
(حدود ۱۲۰۰ قبل از میلاد تا ۳۰۰ میلادی)
ریشه‌های زبان عبری را می‌توان به زبان‌های باستانی سامی (Semitic languages) که در خاور نزدیک صحبت می‌شدند، ردیابی کرد. عبری که به شاخه زبان‌های سامی شمال غربی تعلق دارد و شامل زبان‌هایی چون فینیقی، اوگاریتی و آرامی است، در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد به عنوان زبانی متمایز در میان زبان‌های کنعانی ظهور کرد. کتیبه‌های اولیه عبری به این دوره بازمی‌گردند و مراحل ابتدایی زبان را نشان می‌دهند.
عبریِ کتاب مقدس، شکل کلاسیک عبری است که در کتاب مقدس عبری (تَنَخ) یافت می‌شود و قدیمی‌ترین و بهترین مرحله حفظ‌شده زبان است. این شکل از عبری عمدتاً در متون دینی، کتیبه‌ها و شعرها به کار می‌رفت و به سه مرحله تقسیم می‌شود:
۱. عبری کتاب مقدس کهن (Archaic Biblical Hebrew) (حدود ۱۲۰۰ تا ۱۰۰۰ قبل از میلاد): در قدیمی‌ترین بخش‌های کتاب مقدس، مانند سرود دبوره و اشعار اولیه یافت می‌شود.
۲. عبری کتاب مقدس استاندارد (Standard Biblical Hebrew) (حدود ۱۰۰۰ تا ۵۰۰ قبل از میلاد): شامل بیشتر نثرهای کتاب مقدس عبری است و با دوره معبد اول مرتبط است.
۳. عبری کتاب مقدس متأخر (Late Biblical Hebrew) (حدود ۵۰۰ قبل از میلاد تا ۷۰ میلادی): به دلیل تبعید بابلی تحت تأثیر زبان آرامی قرار گرفت و در دوره معبد دوم رایج شد.
در این زمان زبان عبری به خط پالئو-عبری (Paleo-Hebrew) نوشته می‌شد که مقدمه‌ای برای خط مدرن مربع است.
عبری پس از کتاب مقدس و عبری میشنایی
(حدود ۳۰۰ قبل از میلاد تا ۲۰۰ میلادی)
با تخریب معبد اول ( First Temple) در سال ۵۸۶ قبل از میلاد و تبعید بابلی، زبان آرامی تأثیر زیادی بر عبری گذاشت. تا زمان ساخت معبد دوم، عبری هنوز در متون مذهبی استفاده می‌شد، اما آرامی (Aramaic) زبان غالب صحبت در میان بسیاری از یهودیان شده بود.
در این دوره عبری میشنایی (Mishnaic Hebrew) توسعه یافت. این مرحله از عبری که به نام مشنا (Mishna)، مجموعه‌ای از سنت‌های شفاهی یهود، شناخته می‌شود، برای ادبیات ربانی، مباحث قانونی و آموزش‌های دینی به کار می‌رفت. عبری میشنایی از لحاظ دستوری و واژگانی با عبری کتاب مقدس متفاوت بود، اما همچنان پیوندهای نزدیکی با زبان قدیمی‌تر داشت. با این حال، تا پایان دوره معبد دوم، عبری به طور عمده به عنوان زبان گفتاری کنار گذاشته شد و به تدریج توسط آرامی و بعداً یونانی جایگزین شد.
عبری در دوره قرون وسطی
(حدود ۲۰۰ میلادی تا قرن ۱۸)
با پراکنده شدن جوامع یهودی در اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه، عبری دیگر به طور گسترده به عنوان زبان گفتاری استفاده نمی‌شد. با این حال، همچنان به عنوان زبان نوشتاری به ویژه برای مقاصد مذهبی، علمی و شعر حفظ شد. استفاده از عبری در این دوره عمدتاً در حوزه‌های دین، فلسفه، علم و شعر بود.
تلمود و سایر آثار ربانی که عمدتاً به آرامی و با عبارات عبری نوشته شده بودند، نقش کلیدی در حفظ زبان داشتند. دانشمندان یهودی در اسپانیا، مانند موسی بن میمون و یهودا هلیوی، با نوشتن فلسفه، شعر و الهیات به زبان عبری به توسعه ادبیات عبری کمک کردند. عبری قرون وسطایی نیز تحت تأثیر زبان‌های محلی مانند عربی در اسپانیا قرار گرفت و بدین ترتیب یک بدنه غنی از ادبیات یهودی ایجاد شد.
در این دوره زبان با گویش‌های مختلف قرون وسطایی و واژگان جدید به ویژه در متون علمی و فلسفی تکامل یافت. این دوره شاهد ادغام اصطلاحات عربی، یونانی و لاتین، به ویژه در آثار دانشمندانی چون سعدیا گائون و ابن جبرول بود.
عبری در دوره رنسانس و روشنگری
(قرن ۱۸ – قرن ۱۹)
هَسکالاه یا روشنگری یهود، علاقه جدیدی به عبری به ویژه در اروپا برانگیخت. ماسکیلیم (روشنفکران یهودی) به دنبال مدرن کردن فرهنگ و آموزش یهودیان بودند و به ترویج مطالعه دستور زبان و ادبیات عبری پرداختند. در نتیجه، عبری فراتر از متون دینی گسترش یافت و به نوشته‌های سکولار، از جمله روزنامه‌ها، متون علمی و ادبیات راه یافت.
این دوره همچنین شاهد ظهور ادبیات مدرن عبری بود که با نویسندگانی چون موسی مندلسون و نفتالی هرتز وسلی آغاز شد. نویسندگان روشنگری از عبری به عنوان رسانه‌ای برای ایده‌های جدید استفاده می‌کردند و پل ارتباطی بین شکل‌های کلاسیک و مدرن زبان ایجاد کردند و آن را برای جوامع یهودی معاصر مرتبط‌تر ساختند. مطبوعات عبری در اروپای شرقی ظهور کردند و جایگاه عبری را به عنوان رسانه‌ای برای گفتمان فکری مدرن تقویت کردند.
احیای عبری به عنوان زبان گفتاری
(اواخر قرن ۱۹ – اوایل قرن ۲۰)
یکی از شگفت‌انگیزترین فصل‌های تاریخ عبری، احیای آن به عنوان زبان گفتاری است. این تلاش به رهبری الیعزر بن یهودا و دیگر روشنفکران یهودی، عبری را از زبانی علمی و دینی به زبانی زنده و گفتاری تبدیل کرد. بن یهودا اعتقاد داشت که عبری برای جنبش صهیونیستی و تأسیس یک وطن یهودی در فلسطین مرکزی است.
بن یهودا و دیگران شروع به ایجاد واژگان مدرن برای عبری کردند و از منابع کتاب مقدس، ربانی و قرون وسطایی استفاده کرده و واژگان جدیدی را الهام گرفته از زبان‌های اروپایی ساختند. آنها دستور زبان و نحو عبری را برای نیازهای زندگی معاصر و آموزش تطبیق دادند. این نسخه مدرن شده از زبان، عبری مدرن، به زبان آموزش در مدارس یهودی تبدیل شد و روزنامه‌ها و ادبیات نیز به زبان عبری منتشر شدند.
از طریق برنامه‌ریزی زبانی قابل توجه، زبان برای بیان مفاهیم مدرن و گنجاندن واژگان جدید برای اختراعات و ایده‌های تازه تطبیق یافت. احیای عبری به عنوان زبان گفتاری موفق شد و به زبان اصلی ساکنان یهودی در فلسطین و در نهایت زبان رسمی دولت اسرائیل تبدیل شد. تاریخچه مختصر زبان عبری نشان می‌دهد عبری در این دوره مجدداً احیا شد.
عبری مدرن و دولت اسرائیل
(۱۹۴۸ – تاکنون)
در ادامه بررسی تاریخچه مختصر زبان عبری به دوره عبری مدرن می‌رسیم. با تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، عبری به عنوان یکی از زبان‌های رسمی کشور جدید اعلام شد. زبان عبری با استانداردسازی بیشتری روبرو شد و آکادمی زبان عبری (تأسیس شده در سال ۱۹۵۳) بر ایجاد واژگان جدید و قوانین دستوری نظارت داشت. احیای عبری به عنوان زبان گفتاری بی‌نظیر است و اکنون میلیون‌ها نفر آن را به عنوان زبان مادری خود صحبت می‌کنند.
عبری مدرن با عبری کتاب مقدس و مشنایی متمایز است، اگرچه بسیاری از ویژگی‌های هر دو را حفظ کرده است. این زبان واژگان زیادی از ییدیش، انگلیسی، عربی و سایر زبان‌ها را وارد کرده و جمعیت متنوع و ارتباطات جهانی اسرائیل را منعکس می‌کند.
عبری مدرن اکنون در اسرائیل و جوامع یهودی سراسر جهان صحبت می‌شود و در زمینه‌های مختلفی از جمله دولت، آموزش، رسانه و فناوری به کار می‌رود. تلاش‌ها همچنان برای تطبیق زبان با جامعه معاصر در عین حفظ ریشه‌های غنی تاریخی آن ادامه دارد.
نتیجه‌گیری
تاریخ زبان عبری داستانی از پایداری و تحول است. از ریشه‌های آن در کنعان باستان تا وضعیت فعلی آن به عنوان زبان رسمی اسرائیل، عبری تحت تأثیر فداکاری دینی، تلاش‌های علمی و شور ملی‌گرایانه قرار گرفته است. سفر این زبان از یک زبان دینی به زبانی زنده و پویا نمونه‌ای از قدرت هویت فرهنگی و احیای زبانی است. پایداری و تکامل عبری همچنان به عنوان گواهی بر استقامت مردم یهود و تعهد آنها به حفظ زبان و میراث خود باقی می‌ماند. تاریخچه مختصر زبان عبری نگاهی کوتاه به این زبان مهم در جهان بود.
