هرم داده (Data Pyramid)
ارائه كاملي در خصوص تعريف هرم داده (Data Pyramid)، بخشهاي آن از جمله داده، اطلاعات، دانش، بينش و خرد و مقايسه هر كدام با يكديگر را در اين مطلب ارائه خواهيم كرد. درك عميق اين هرم به شناخت روند سلسله مراتبي داده خام تا خرد كاربردي كمك خواهد كرد.
فهرست مطالب
مقدمه
هرم داده: از داده (data) تا خرد (wisdom)
♣ هرم داده، که به عنوان هرم DIKW نیز شناخته میشود، یک مدل سلسله مراتبی است که مسیر حرکت از دادههای خام به خرد (wisdom) را نشان میدهد. این مدل به طور گسترده در علم اطلاعات و مدیریت دانش برای درک چگونگی تبدیل دادهها به بینشهای ارزشمند و خرد قابل اجرا استفاده میشود. این هرم در مدلهای سابق دارای چهار سطح داده، اطلاعات، دانش و خرد است که در مدلهای توسعه یافته یک جزء دیگر با نام بینش (insight) که در واقع درک عمیق حاصل از دانش است، نیز افزوده شد. در مدل طراحي شده زير که توسط محمد مومن پژوهش و طراحی شده، هر كدام از اين موارد آورده شده و ضمناً تعاريف مختصر هر كدام نيز قابل مشاهده است.
♣ همانطور كه در هرم بالا مشاهده ميشود، قاده هرم داده ناميده ميشود و لايههای بالاتر تا رسیدن به قله هرم را اطلاعات، دانش، بینش و خرد تشکیل داده است. برای درک بهتر تفاوت این مقولهها در تصویر زیر به صورت کاملاً نمادین تمایز داده، اطلاعات، دانش، بینش و خرد نشان داده شده است.
♣ همانطور که در این تصویر نیز قابل مشاهده است، میزان نظم، معناداری و سازماندهی از داده تا خرد کاملاً محسوس هست بدین معنا که داده کاملاً ماهیتی خام، بدون ساختار و بدون بافت دارد، در حالیکه به همان دادهها پردازش شده، ساختار یافته تا معنادار شود. همین رویه در لایههای بعدی نیز وجود دارد در ادامه به تشریح آنها خواهیم پرداخت.
⊗ مدلهای مختلف دیگری از هرم دانش نیز به صورت سه سطحی (داده، اطلاعات، دانش) و همچنین چهار لایهای (داده، اطلاعات، دانش، خرد) نیز ارائه شده است که علت این امر در برداشتهای مختلف نسبت به این مقوله است. در مدل پنج لایهای ارائه شده در این مطلب با توجه به اینکه برداشت از دانش به صورت نسبی است و ممکن است هر فرد نسبت به آن متفاوت باشد، گونه عمیق دانش را بینش مینامیم. حتی امکان قرار گرفتن رویکرد (approach) نیز وجود دارد. به هر حال شخص در این لایه رویکرد خاصی دارد که چه لحاظ شود و چه نشود، این لایه به صورت ضمنی وجود خواهد داشت. (از سیستمهای یکپارچه کتابخانه ای تا سیستمهای مدیریت داده, 1403)
داده چیست؟
داده (data): حقایق و ارقام خام و پردازش نشده بدون زمینه.
♣ داده پایه هرم است و شامل حقایق و ارقام خام و پردازش نشده بدون هیچ زمینهای است. دادهها اغلب از طریق مشاهدات، اندازهگیریها یا آزمایشها جمعآوری میشوند. دادهها به خودی خود ارزش محدودی دارند، اما بلوک سازنده اساسی برای همه سطوح بعدی هرم هستند.
مثال: لیستی از دماهای ثبت شده در طول روز: ۲۳ درجه سانتیگراد، ۲۵ درجه سانتیگراد، ۲۸ درجه سانتیگراد، ۳۰ درجه سانتیگراد.
اينها فقط اعداد خام (raw)، پردازش نشده (unprocessed) و بدون بافت (context) هستند.
اطلاعات چیست؟
اطلاعات (infomation): دادههایی که پردازش و سازماندهی شدهاند تا معنیدار شوند را اطلاعات میگویند.
♣ اطلاعات سطح بعدی در هرم است. در واقه دادههایی هستند که پردازش شده (processed) ، ساختار یافته (organized) و معنادار (meaningful) شدهاند. اطلاعات به سوالات اساسی مانند “چه کسی”، “چه چیزی”، “کجا” و “چه زمانی” پاسخ میدهد.
مثال: دماهای ثبت شده در زمانهای مختلف روز: ۲۳ درجه سانتیگراد در ساعت ۶ صبح، ۲۵ درجه سانتیگراد در ساعت ۹ صبح، ۲۸ درجه سانتیگراد در ساعت ۱۲ ظهر، ۳۰ درجه سانتیگراد در ساعت ۳ بعد از ظهر.
دانش چیست؟
دانش (knowledge): اطلاعاتی که درک شده و به کار گرفته شدهاند.
♣ دانش اطلاعاتی است که تحلیل و تفسیر شده تا الگوها، روندها و روابط را کشف کند. این فهم “چگونگی” و “چرایی” وقوع پدیدههای خاص را روشن میکند. دانش اغلب از طریق تجربه، مطالعه یا تمرین به دست میآید.
مثال: درک اینکه دماها در طول روز به دلیل موقعیت و شدت خورشید افزایش مییابد.
بینش چیست؟
بینش (insight): درک عمیق حاصل از دانش.
♣ بینش سطح عمیقتری از درک حاصل از دانش است و شامل شناخت اصول و پیامدهای اساسی دانش به دست آمده است. بینش به افراد اجازه میدهد تا فراتر از وضعیت آشکار را ببینند و ارتباطاتی را که بلافاصله آشکار نیستند، برقرار کنند.
مثال: درک اینکه کاهش ناگهانی دما در بعد از ظهر ممکن است نشاندهنده نزدیک شدن به طوفان باشد.
خرد چیست؟
خرد (wisdom): کاربرد عاقلانه دانش و بینش.
♣ خرد (wisdom) قله هرم بوده و در واقع کاربرد عاقلانه دانش و بینش برای اتخاذ تصمیمات خوب و انجام اقدامات مؤثر است. خرد (wisdom) شامل درک عمیق زمینه گستردهتر و توانایی پیشبینی پیامدهای بلندمدت اقدامات است.
مثال: تصمیمگیری برای اتخاذ اقدامات احتیاطی و اطلاعرسانی به دیگران درباره احتمال وقوع طوفان بر اساس الگوهای دما و بینشهای مشاهده شده.
مقايسه و كاربرد
- داده ورودی خام است.
- اطلاعات دادهای است که زمینه داده شده است.
- دانش اطلاعاتی است که درونی شده است.
- بینش درک عمیقتری از دانش است.
- خرد (wisdom) کاربرد عملی بینش است.
♣ هرم داده (Data Pyramid) در واقع تحول دادههای خام به خرد (wisdom) قابل اجرا را برجسته میکند. هر سطح بر اساس سطح قبلی ساخته میشود و زمینه، معنا و درک ما را اضافه میکند. این مدل برای اتخاذ تصمیمات مبتنی بر داده در زمینههای مختلف از جمله کسب و کار، بهداشت، آموزش و غیره بسیار مهم است.
به عنوان یک نمونه عملی و قابل فهم، در زمینه کسب و کار این پنج لایه قابل تعریف است:
دادهها ممکن است شامل ارقام فروش باشند.
اطلاعات میتواند ارقام فروش سازماندهی شده بر اساس منطقه باشد.
دانش میتواند درک عوامل محرک فروش در مناطق مختلف باشد.
بینش میتواند شناسایی یک فرصت بازار جدید باشد.
خرد برنامهریزی راهبردی برای ورود به آن بازار جدید خواهد بود.
نتیجهگیری
♣ هرم داده (Data Pyramid) چارچوبی برای درک ارزش و کاربرد دادهها در سطوح مختلف فراهم میکند. با حرکت از داده به خرد (wisdom)، افراد و سازمانها میتوانند تصمیمات آگاهانهتری بگیرند، مشکلات پیچیده را حل کنند و به اهداف خود به طور مؤثرتری دست یابند.
منابع
از سیستمهای یکپارچه کتابخانه ای تا سیستمهای مدیریت داده (م. طاهری, Interviewer). (1403). https://imlisa.ir
