روش علمی چیست؟

در ادامه مطالب ضمن طرح مراحل مختلف روش علمی، اهمیت و کاربردهای آن را شرح دادیم و در خواهیم یافت که روش علمی چیست؟ مطالعه این مطلب برای کلیه افراد دخیل در فعالیت‌های مبتنی بر علم از جمله دانشجویان، اعضای هیئت علمی و دانش‌آموزان مفید خواهد بود.

روش علمی یک رویکرد نظام‌مند برای درک دنیای طبیعی از طریق مشاهده، آزمایش و تحلیل است. این روش، پایه‌ای برای تحقیق علمی بوده و در پیشرفت دانش در زمینه‌های مختلف نقش اساسی دارد. روش علمی شامل چندین مرحله کلیدی است که هر کدام برای اطمینان از قابلیت اطمینان و اعتبار یافته‌های علمی ضروری هستند.

♠ 1. مشاهده (Observation)

روش علمی با مشاهده آغاز می‌شود. دانشمندان پدیده‌ها را مشاهده می‌کنند و با استفاده از حواس یا ابزارهای خود داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند. این مشاهدات اغلب منجر به طرح سوالاتی درباره چرایی یا چگونگی وقوع پدیده می‌شوند.

♠ 2. سوال (Question)

بر اساس مشاهدات، دانشمندان سوالاتی را مطرح می‌کنند. این سوالات خاص و متمرکز هستند و هدفشان پرداختن به جنبه خاصی از پدیده‌های مشاهده شده است. به عنوان مثال، یک دانشمند ممکن است بپرسد: “چه چیزی باعث می‌شود گیاهان در شرایط خاص سریع‌تر رشد کنند؟”

♠ 3. فرضیه (Hypothesis)

فرضیه یک توضیح موقت برای پدیده‌های مشاهده شده  و بیانیه‌ای قابل آزمایش است که یک نتیجه را پیش‌بینی می‌کند. به عنوان مثال، فرضیه برای سوال رشد گیاهان ممکن است این باشد: “گیاهان در نور خورشید سریع‌تر از سایه رشد می‌کنند.”

♠ 4. آزمایش (Experiment)

برای آزمایش فرضیه، دانشمندان آزمایش‌هایی طراحی و انجام می‌دهند. این آزمایش‌ها باید کنترل شده باشند، به این معنی که تنها یک متغیر در هر زمان تغییر می‌کند در حالی که دیگر متغیرها ثابت نگه داشته می‌شوند. این شیوه بیان می‌دارد که هر اثر مشاهده شده به دلیل متغیر مورد آزمایش رخ داده‌اند.

♠ 5. جمع‌آوری داده‌ها (Data Collection)

در طول آزمایش، دانشمندان داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند. این داده‌ها می‌توانند کمّی (عددی) یا کیفی (توصیفی) باشند. جمع‌آوری دقیق و صحیح داده‌ها برای نتیجه‌گیری‌های معتبر ضروری است.

♠ 6. تحلیل (Analysis)

پس از جمع‌آوری داده‌ها، دانشمندان آن‌ها را تحلیل می‌کنند تا تعیین کنند که آیا فرضیه را رد یا تائید می‌کنند. روش‌های آماری اغلب برای تفسیر داده‌ها و ارزیابی اهمیت آن‌ها استفاده می‌شوند.

♠ 7. نتیجه‌گیری (Conclusion)

بر اساس تحلیل صورت گرفته، دانشمندان نتیجه‌گیری می‌کنند. اگر داده‌ها از فرضیه حمایت کنند، ممکن است به عنوان یک توضیح معتبر پذیرفته شود. در غیر این صورت، فرضیه ممکن است رد یا اصلاح شود و آزمایش‌های بیشتری انجام شود.

♠ 8. ارتباط (Communication)

مرحله نهایی در روش علمی ارتباط است. دانشمندان یافته‌های خود را از طریق انتشارات، ارائه‌ها و کنفرانس‌ها با جامعه علمی به اشتراک می‌گذارند. این کار باعث می‌شود، دیگران کار را بررسی، تکرار و بر اساس آن تصمیم گیری کنند.

اهمیت و کاربرد روش علمی

روش علمی برای پیشرفت دانش و درک آن اهمیت دارد. ضمناً یک رویکرد ساختاریافته برای تحقیق فراهم می‌کند و اطمینان می‌دهد که یافته‌ها بر اساس شواهد و استدلال مدنظر، منطقی هستند. با پیروی از این روش، دانشمندان می‌توانند تعصبات و خطاها را به حداقل برسانند و به نتایج دقیق‌تر و قابل اعتمادتر برسند.

روش علمی در زمینه‌های مختلفی از جمله زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک و علوم اجتماعی استفاده می‌شود. این روش منجر به کشفیات و نوآوری‌های مهمی شده از جمله درک ساختار DNA، توسعه فناوری‌ها و درمان‌های جدید شده‌ است که اهمیت رسیدن به پاسخِ پرسش روش علمی چیست؟ را دو چندان می‌کند.